Κυριακή 1 Φεβρουαρίου 2015

ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝΑΣ Ο ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ




Αγαπητοί μου αδελφοί και φίλοι.

Χαίρεται.

Καλό και ευλογημένο Μήνα.

Σε μια εποχή, άκρως υλιστική, που ο σύγχρονος άνθρωπος, απομακρύνεται από το Θεό Πατέρα και προσπαθεί, να οργανώσει τη ζώη του πάνω στο δικό του εγώ και τη δική του θέληση. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, αντιστεκόμενη, φέρνει συνεχώς πρότυπα, μέσα από τα Συναξάρια της, φανερώνει μορφές Αγίων, που όχι μόνο αγωνίστηκαν για την πίστη μας, αλλά θυσίασαν και τη ζωή τους γι αυτήν. Μέσα στους τόσους μάρτυρες, που πότισαν με το αίμα τους το δένδρο της Εκκλησίας τον 3ο μ.Χ αιώνα, είναι και η μορφή του Αγίου Τρύφωνος του Μεγαλομάρτυρος. Η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη του την 1η του Μηνός Φεβρουαρίου.
 Ο Άγιος Τρύφων γεννήθηκε στη Λάμψακο της Φρυγίας της Μικράς Ασίας από ευσεβείς γονείς και βιοποριζόταν βόσκοντας Χήνες. Από πολύ νωρίς ξεκίνησε να μελετά τον λόγο του Θεού και να ποθεί, από τα βάθη της καρδιάς και της ψυχής του, τα θεία και ουράνια αγαθά. Έτσι ο Θεός τον προίκισε με θεία χαρίσματα και του έδωσε τη δύναμη να θεραπεύει διάφορες ασθένειες, και μάλιστα να καταπολεμά και να νικά και τα ίδια ακόμη τα δαιμόνια. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα από το θαύμα, που έκανε στην κόρη του ειδωλολάτρη αυτοκράτορα Γορδιανού (238-244 μ.Χ.), η οποία βασανιζόταν από τον ίδιο τον δαίμονα. Γι' αυτό τον λόγο ο Άγιος Τρύφων συγκαταλέγεται στη χορεία των είκοσι Αγίων Αναργύρων και αποκαλείται από την Εκκλησία μας ιαματικός. Μετά το θαύμα εμφανίστηκε ο δαίμονας με τη μορφή μαύρου σκύλου και παραδέχθηκε τις πονηρές του πράξεις και πολλοί ειδωλολάτρες εγκαταλείπουν τα είδωλα και πιστεύουν στον Αληθινό Θεό.
Μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Γορδιανού, την εξουσία καταλαμβάνει ο Δέκιος (249-251 μ.Χ.), άνθρωπος σκληρός, απάνθρωπος και άπιστος, που προσπάθησε με κάθε τρόπο να αφαιμάξει  και να εξοντώσει τους χριστιανούς. Τίποτα όμως δεν σταματά τον Άγιο Τρύφωνα στη διάδοση και διδασκαλία του Ευαγγελίου του Χριστού. Γι’ αυτό και η υπερδραστηριότητα  του ενοχλεί  τους ειδωλολάτρες και τον έπαρχο της Ανατολής Ακυ­λίνο, που είχε έδρα την Νίκαια, και διατάζει τη σύλληψή του.
Ο Τρύφων παραδίδεται μόνος του στον έπαρχο και ομολογεί με θάρρος την πίστη του στον Θεό μα και τη διάθεσή του να μαρτυρήσει γι' Αυτόν. Τότε αρχίζουν βασανιστήρια, τον κρεμούν πάνω σε ξύλο και τον χτυπούν με σπαθιά. Προσπαθούν να τον φοβίσουν και με δελεαστικές προτάσεις να τον αναγκάσουν να αρνηθεί την πίστη του και να προσφέρει θυσία στα είδωλα. Ο άγιος όμως μένει σταθερός και ακλόνητος και συνεχίζει και μέσα από τα μαρτύρια να κηρύττει, το Χριστό ως τον μόνο αληθινό Θεό. Οι ειδωλολάτρες στην επιμονή του για την πίστη του, στον Χριστό και την άρνησή του να ασπασθεί τη λατρεία των ειδώλων, τον υποβάλλουν σε νέα βασανιστήρια. Τον σέρνουν δεμένο, τον φυλακίζουν, τον καρφώνουν στα πόδια, τον δέρνουν με ραβδιά και τον κατακαίγουν με λαμπάδες. Ο άγιος εξακολουθεί να δοξάζει τον Θεό και ο Θεός δεν τον εγκατέλειψε.
 Γι’ αυτό και έστειλε από τον ουρανό ένα λαμπερό φωτοστέφανο που στάθηκε πάνω από το κεφάλι του, αυτό έκανε πολλούς ειδωλολάτρες, να ομολογήσουν πίστη στον ένα και αληθινό Θεό. Τότε ο έπαρχος Ακυλίνος δίδει την εντολή να τον αποκεφαλίσουν, αλλά πριν προλάβουν, ο άγιος, αφού προσευχήθηκε, παραδίδει το πνεύμα του, στα χέρια και την αγκαλιά του Χριστού. Το μαρτύριο του Αγίου υπολογίζεται, να έγινε στη Νίκαια το 250 μ.Χ. Ευσεβείς χριστιανοί της περιοχής τύλιξαν­ το λείψανο του Αγίου μέσα σε σεντόνι και είχαν σκοπό να το ενταφιάσουν στη Νίκαια. Ό Άγιος όμως  παρουσιάστηκε σε όραμα και ζήτησε να τον μεταφέρουν και να τον ενταφιάσουν στην πατρίδα του τη Λάμψακο.
Σε πολλά μοναστήρια, φυλάσσονται τεμάχια από τα ιερά λείψανα του Αγίου, τα οποία αποτελούν πηγή ιαμάτων για όσους προστρέχουν με πίστη και ευλάβεια. Ο Άγιος Τρύφων είναι ιδιαίτερα λαοφιλής στον αγροτικό πληθυσμό, αφού θεωρείται ο προστάτης άγιος των αμπελουργών.
 Ο Άγιος παρουσιάζεται μάλιστα στις νεώτερες λαϊκές αγιογραφίες ως νέος, χώρις γένια, με σγουρά μαλλιά και κρατά στα χέρια του ένα τσιτρέτο, ένα εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι παλαιοί αμπελουργοί στο κλάδεμα των φυτών, με αυτό το εργαλείο γίνεται η κύρια αμπελουργική εργασία, του μηνός Φεβρουαρίου.   Πουθενά στα Συναξάρια  δεν αναφέρεται κανένα γεγονός, που να συνδέει, το βίο ή τα θαύματα του Αγίου, με το αμπέλι και το κρασί. Το ερώτημα είναι πως συνδέθηκε ο Άγιος Μεγαλομάρτυρα Τρύφωνας Με την Άμπελο και τα προϊόντα της;
 Ο Άγιος Τρύφωνας γεννήθηκε όπως είπαμε, στη Λάμψακο, παραλιακή πόλη της Φρυγίας, και μαρτύρησε το 250 μ.Χ., στη Νίκαια της Βιθυνίας, όταν αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους ήταν ο Δέκιος. Η περιοχή ήταν ξακουστή για τους αμπελώνες της όπως και όλα τα παράλια της Προποντίδας. Εκεί βρίσκονταν πόλεις που φημίζονταν για την αφθονία των κρασιών τους:
η Ραιδεστός, η Κύζικος και η περιοχή της Βιθυνίας με τα κρασιά της Τρίγλειας, της Κίου, της Νίκαιας.
Ο Άγιος πολιούχος της Νίκαιας συνδέεται λοιπόν καταρχήν με την άμπελο και τον οίνο λόγω …προέλευσης από περιοχή παραγωγής οίνων ποιότητος, αφού λίγες ήταν οι βυζαντινές επαρχίες, που μπορούσαν να καυχηθούν για τον οίνο τους τόσο όσο οι περιοχές της Προποντίδας.
Η θέση της γιορτής του στον ετήσιο κύκλο πρέπει να έπαιξε επίσης ρόλο στην καθιέρωση του Αγίου ως προστάτη των αμπελουργών. Παρόλο που το αμπέλι “κοιμάται”, γυμνό από τσαμπιά, άνθη, φύλλα και χλωρούς βλαστούς, ο Φεβρουάριος αποτελεί κρίσιμη καμπή στο βλαστικό του κύκλο. Είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία αρχίζει παραδοσιακά η σημαντικότερη ίσως αμπελουργική φροντίδα, το κλάδεμα.
Το κλάδεμα είναι τεχνική εργασία για την οποία οι αμπελουργοί δηλώνουν ότι χρειάζεται πείρα, μαστοριά και γνώση του συγκεκριμένου αμπελώνα. Κλαδεύοντας, ο αμπελουργός επεμβαίνει δυναμικά στο αμπέλι του και ρυθμίζει την ποσότητα άρα και την ποιότητα της παραγωγής του, ενώ καθορίζει αναπόφευκτα τη διάρκεια της ζωής αλλά και την υγιεινή κατάσταση των κλημάτων.
Πανάρχαιες αντιλήψεις για τη βλάστηση και τη γονιμότητα βρήκαν πιθανότατα στέγη στον εορτασμό του Μεγαλομάρτυρα Τρύφωνα, την πρώτη του Φεβρουαρίου. Οι γεωργοί και ειδικά οι αμπελουργοί προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν την προστασία των θεϊκών δυνάμεων πριν αρχίσουν το κλάδεμα. Όταν επεκράτησε ο Χριστιανισμός και τα παλιά λατρευτικά στοιχεία απαγορεύτηκαν, αλλά επιβίωσαν, παίρνοντας άλλη διάσταση και ένδυμα, κάτω από το μανδύα του Χριστιανισμού.
 Ο Άγιος, επωμίσθηκε το ρόλο του προστάτη των αμπελουργών κατά κύριο λόγο. Δέχεται όλες τις ευχές, τις επικλήσεις και τις ιδιαίτερες φροντίδες με τις οποίες προσπαθούν να εξασφαλίσουν την ευετηρία, την καλή χρονιά, και να προστατέψουν το αμπέλι από τις λογής καταστροφές, που μπορεί να φέρει μια όψιμη παγωνιά, το χαλάζι, ο άνεμος, η δυνατή ή άκαιρη βροχή, κάποια ασθένεια.
Δε φαίνεται πάντως τυχαίο το γεγονός ότι και ο βασικός Γάλλος ομόλογος του Αγίου, ο saint Vincent, εορτάζεται στους γαλλικούς αμπελώνες  την ίδια χρονική περίοδο, στις 22 Ιανουαρίου.
Ονομαστικά αναφέρονται στον Εξορκισμό του Αγίου Μάρτυρος Τρύφωνος μεταξύ των …“κακούργων θηρίων των αδικούντων την άμπελον, την χώραν τε και τον κήπον : Κάμπη, Σκώληξ, Σκωληκοκάμπη, Σκάνθαρος, Βρούχος, Ακρίς, Επίμαλος, Καλιγάρις, Μακρόπους, Μύρμηξ, Φθειρ, Ρυγίτης, Ψυλλίτης, Καυσοκόπος, Ερυσίβη, Κοχλοί, Ψαλίτης και ει τι άλλο προσφυσούν και μαραίνον τον καρπόν της σταφυλής και των λοιπών ειδών και λαχάνων”.
Η λαϊκή παράδοση συνδέει τον Άγιο με τα αμπέλια και τους αμπελουργούς μέσω ευρύτατα διαδεδομένης στο βαλκανικό χώρο αφήγησης. Σύμφωνα με μια παραλλαγή ο Άγιος Τρύφωνας κλάδευε το αμπέλι του αδιαφορώντας για τις αντίθετες υποδείξεις της Παναγίας και έκοψε τη μύτη του. Η φράση – κλειδί “κλαδεύω έτσι κι όχι έτσι, είπε κι έκοψε τη μύτη του” συνοδεύεται από χειρονομία χαρακτηριστική της τεχνικής του κλαδέματος, χωρίς την οποία ο ακροατής αδυνατεί να αντιληφθεί πώς ακριβώς ακρωτηριάσθηκε ο Άγιος. Με αυτήν την “τεχνολογική αφήγηση” εξηγείται η λατρευτική αποχή από την εργασία στ’ αμπέλια που τηρούν όλοι οι αμπελουργικοί πληθυσμοί.
 Η πρώτη του Φεβρουαρίου αποτελεί στη λαϊκή συνείδηση το θεσμοθετημένο χρονικό ορόσημο που σηματοδοτεί την αρχή του κλαδέματος και το οποίο ακολουθούν διαδοχικές αμπελουργικές φροντίδες. Είναι λοιπόν φυσικό να προσπαθούν οι αμπελουργοί να προστατέψουν με κάθε τρόπο το ευαίσθητο αμπέλι τους κατά την τόσο κρίσιμη αυτή χρονική στιγμή.


Η ευχή του Αγίου Μάρτυρος Τρύφωνος εις κήπους, αμπελώνας και χωράφια
Ὄντός μου ἐν Λαμψάκου κώμη καί τάς χήνας ἐπιμελουμένου καί βόσκοντος, ὀργή κατῆλθεν ἀπό Θεοῦ παντοκράτορος, οὐκ εἰς τόν τόπον ἐκεῖνον μόνον,  ἀλλά καί εἰς τάς κύκλω περιχώρους, τουτέστιν ὀργή πρός πάσαν ἄμπελον, χώραν τέ καί κῆπον, ἀθρόως τῶν φύλλων καί τῶν καρπῶν βριθομένων, μαραινομένων  καί ἀφανιζομένων. Ὁρῶν οὔν ἐγώ ὁ ἐλάχιστος Τρύφων, οὕτω τηκομένους τούς καρπούς, καί διά ταύτην τήν αἰτίαν δαπανωμένους τούς ἀνθρώπους, τῷ παντελεῖ  ἀφανισμῶ τῶν καρπῶν τῆς γής τῶν τέ χωραφίων, ἀμπέλων, κήπων καί λαχάνων καί παντοίων δένδρων τῷ τοιούτω ὀλέθρω παραδιδόμενων, διά πονηθεῖς ἐδεήθην  πρός τόν Κύριον καί Θεόν μου, τοῦ γενέσθαι ἀφανῆ πάντα τά θηρία, τά πρός ἀδικίαν καί φθοράν ὑπάρχοντα τῶν τέ κήπων καί χωραφίων, καί ἀμπέλων,  καί παντοίων δένδρων τέ καί λαχάνων καί μάλιστα τῶν τήν κώμην ἔκεινην οἰκούντων τῆς παρακείμενης λίμνης, καί πρός ὑπόκλησιν, καί προόσκλησίν μου παραγενομένων.
Καί δή εἰς προσευχήν κλίναντός μου τό γόνυ, καί τάς χείρας πρός τόν Θεόν ἐκπετάσαντος, ὁ εἰσακούων τῶν εἰς αὐτόν πεποιθότων Θεός, αὐτός ἑξαπέστειλεν  ἐξ ἑτοίμου κατοικητιρίου αὐτοῦ Ἄγγελον, τοῦ πατάξαι πᾶν φύλον καί πᾶν γένος κακούργων θηρίων τούτων τά ὀνόματα σαφῶς ἐπιστάμενος, οἴα κάμπη, σκώληξ,  σκωληκοκάμπη, σκάνθαρος, βροῦχος, ἀκρίς, ἐπιμέλος καλιγάρις, μακροπούς, μύρμηγξ, φθείρ, ρυγίτης, ψυλλίτης καυλοκόπος, ἐρυσίβη, κοχλοί, ψαλίτης,  καί εἴτε ἄλλο προσφυσῶν καί μαραῖνον τόν καρπόν τῆς σταφυλῆς, καί τῶν λοιπῶν εἰδῶν καί λαχάνων, οὐ μήν δέ, ἀλλά καί αὐτός ἐγώ ὄρκω ταῦτα ἐδέσμουν,  τοῦ μηκέτι τούς τόπους τῶν ἐμέ προσκαλουμένων ἐπιβαίνειν τούτοις καί διατρίβειν, ἀλλ’ ἐπί ἀβάτων τόπων ἐπέταξα ἀπελθεῖν.
Ὁ δέ ὅρκος τοιοῦτος ἔστιν.
Ὁρκίζω ὑμᾶς κατά τῶν ἅγιων πολυομμάτων Χερουβίμ, καί τῶν ἑξαπτερύγων Σεραφίμ, τῶν ἱπταμένων κύκλω τοῦ θρόνου, καί κραζόντων τό Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαώθ,  εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός, Ἀμήν. Ὁρκίζω ὑμᾶς κατά τῶν ἅγιων Ἀγγέλων, καί πάσης Δυνάμεως, καί τῶν μυρίων μυριάδων, καί χιλίων χιλιάδων, τῶν φόβω πολλῶ ἱσταμένων  κατενώπιόν της δόξης Κυρίου, μή ἀδικήσητε τήν ἄμπελον, μήτε τήν χώραν, μήτε τόν κῆπον τῶν δένδρων τέ καί λαχάνων τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ (δεῖνος), ἀλλά ἀπέλθετε  εἰς τά ἄγρια ὅρη, εἰς τά ἄκαρπα ξύλα, εἰς ἅ ἐχαρίσατο ὑμίν ὁ Θεός τήν καθημερινήν τροφήν. Ὁρκίζω ὑμᾶς κατά τοῦ Τιμίου Σώματος καί Αἵματος Χρίστου τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ
καί Σωτηρός ἠμῶν, δί’ οὗ καί ἡ σωτηρία ἐδόθη ἠμίν καί ἀπολύτρωσις καί ὑπέρ οὗ μέλλομεν ἀποθνήσκειν, μή ἀδικήσητε μήτε τήν χώραν μήτε τήν ἄμπελον, μήτε τόν κῆπον,  μήτε πᾶν δένδρον κάρπιμον τέ καί ἄκαρπον, ἤ φύλλον λαχάνων ἀδικήσητε, ἐκ τοῦ περιορισμοῦ καί τόπου τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ (δεῖνος), εἰ δέ παρακούσητέ μου,  καί παραβῆτε τόν ὅρκον, ὄν ὤρκισα ὑμᾶς, οὐκ ἔχετε πρός ἐμέ τόν ταπεινόν καί ἐλάχιστον Τρύφωνα, ἀλλά πρός τόν Θεόν τοῦ Ἀβραάμ, καί Ἰσαάκ, καί Ἰακώβ,
τόν ἐρχόμενον κρίναι ζώντας καί νεκρούς.
Διό, καθώς προεῖπον ὑμίν, ὑπάγεται εἰς τά ἄγρια ὅρη καί εἰς τά ἄκαρπα ξύλα. Εἰ δέ μή ἀκούσητέ μου, ἰκετεύειν μέλλω τόν φιλάνθρωπον Θεόν, τοῦ ἀποστεῖλαι  τόν Ἄγγελον αὐτοῦ τόν ἐπί τῶν θηρίων, καί σιδήρω καί μολύβδω δήσει ὑμᾶς καί ἀποκτενεῖ, ἀνθ’ ὧν τούς ὅρκους καί τήν προσευχήν ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ ἠθετήσατε Τρύφωνος, ἀλλά καί οἱ στρουθοί, πεμπόμενοι δί’ ἐμῆς προσευχῆς καταφάγονται ὑμᾶς.
Ἔτσι ὁρκίζω ὑμᾶς κατά τοῦ μεγάλου Ὀνόματος, τοῦ ἐπί τῆς πέτρας ἐπιγραφέντος, καί μή βαστασάσης, ἀλλά διαρραγείσης, ὡσεί κηρός ἀπό προσώπου πυρός.
Ἐξέλθετε ἐκ τῶν καθ’ ἠμᾶς, εἰς οὖς προεῖπον ὑμίν τόπους ἀβάτους καί ἀνύδρους, καί ἀκάρπους, ἐξέλθετε ἀπό τοῦ τόπου καί περιορισμοῦ τῶν δούλων τοῦ Θεοῦ,  τῶν κάμε προσκαλουμένων εἰς βοήθειαν αὐτῶν καί ἀντίληψιν καί σωτηρίαν, ἴνα καί ἐν τούτοις δοξασθῆ τό πανάγιον ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος,  καί αἵ προσευχαί, καί αἵ αἰτήσεις τοῦ ταπεινοῦ Τρύφωνος ἐκπληρωθῶσιν. Ὅτι τῷ Θεῶ πρέπει δόξα, κράτος, εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
 

Πρεσβείες του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Τρύφωνος
Μετά πάντων ημών Αμήν

Γόρτυνα 01/02/2015
Πατήρ Δημήτριος.